بررسی نقش بازارهای آب کشاورزی در قیمت گذاری و تخصیص منابع آب (مطالعۀ موردی: بازار آب مجن)

بازارهای آب یکی از ابزارهای مؤثر و کارآمد تخصیص آب در شرایط کم آبی است و از طریق قیمت گذاری واقعی آب موجب صرفه جویی در مصرف آب و افزایش کارایی های تخصصی و فنی آب می شوند. وجود حقابه های قابل مبادله و منفک از زمین، شبکه های انتقال، تشکل های آب بران و مقررات مناسب برداشت آب از مهم ترین ملزومات تشکیل بازارها محسوب می شوند. بازار آب مجن، بازار رقابتی موفق و کارآمدی است که بیش از چهل سال زمینة انواع مبادله های آب را فراهم کرده است و سالانه بیش از 30 درصد از آب مصرفی کشاورزان از طریق آن تأمین می شود. حجم مبادله های آن در سال های 1381، 1382 و 1383 به ترتیب حدود 38، 54 و 88 هزار متر مکعب و قیمت متوسط هر متر مکعب نیز به ترتیب 555، 651 و 664 ریال بود. هدف از این تحقیق برآورد تابع تقاضای آب و بررسی نقش بازار در قیمت گذاری و تخصیص منابع آب است. کشش های حاصل از تخمین توابع تقاضای نهادة آب برای کل محصولات و تک تک محصولات، مؤید رابطة منفی و معنی دار بین مقدار تقاضا و قیمت آب است. تفاوت کشش ها نیز اصلی بودن کشت سیب زمینی در مقابل گندم را نشان می دهد که یکی از کارکردهای مهم بازار است. زمانی که الگوی کشت شامل محصولات سیب زمینی و گندم باشد، حساسیت زارعان به تغییرات قیمت آب (256/0) کمتر از حالتی است که تنها تولید سیب زمینی (276/0) مد نظر باشد و حساسیت درصورتی که فقط گندم تولید می شود (477/0)، بیشتر از دو حالت قبل است. مقایسة ارزش تولید متوسط آب در محصولات بالا نیز نتایج برآوردها را تأیید می کند که یکی از مهم ترین کارکردهای بازار آب در زمینة اولویت تخصیص آب و اصلاح الگوی کشت قلمداد می شود.